Θέση - Κλήμα - Βιοποικιλότητα.

Ἡ Γεωγραφικὴ Θέσις τοῦ Ἁγίου Ὄρους

Ἡ χερσόνησος τοῦ Ἄθω, τὸ ἔσχατον ἄκρον τῆς Χαλκιδικῆς, ἐκτείνεται ἐπὶ μήκους 57 χιλιομέτρων καὶ πλάτους κατὰ μέγιστον 10 χιλιομέτρων, καλύπτουσα συνολικὴν ἐπιφάνειαν 336 τετραγωνικῶν χιλιομέτρων. Ἐκ τῶν βορείων ὁρίων, ὁρθοῦται ὡς φυσικὸν τεῖχος ἡ Μεγάλη Βίγλα, με κορυφὴν τὸν Μέγαν Ζυγὸν (510 μ.), φραγμὸς ἀσφαλείας καὶ σεμνότητος εἰς τὴν ἱερὰν ἐίσοδον.

Ἐπ' αὐτοῦ ἀναπτύσσεται χαμηλὴ λοφοσειρὰ, κυματοειδής, ἡ ὁποία ὁδεύει πρὸς τὰ νοτιοδυτικὰ, μεταβαλλομένη βαθμηδὸν εἰς ὀροσειρὰ με ὑψόμετρα 450 – 900 μέτρων, καὶ τέλος κορυφοῦται εἰς τὴν ἱερὰν ἐξάρσεσιν τοῦ Ἄθωνος, ὅστις ὑψοῦται εἰς 2.033 μέτρα ὡς πυραμιδικὸς καὶ βραχώδης στύλος, καθήμενος ὡς φυσικὸς φάρος ἐπάνω τῆς θαλάσσης.

Πλέον τῆς ἐπιφανείας ἄνω τοῦ 80% εἶναι κάτωθεν τῶν 500 μέτρων, σχηματίζουσα διπλὴν ἀπορροὴν: πρὸς Σιγγιτικὸν Κόλπον (ΝΔ) καὶ πρὸς Θρακικὸν Πέλαγος (ΒΑ). Ὁλόκληρος ἡ χερσόνησος καλύπτεται ὑπὸ πλουσίαν χλωρίδα, καὶ ἰδιαίτερα εἴδη φύονται μόνον ἐν τῷ Ἁγίῳ Ὄρει.

Ἐξίσου πλουσία καὶ ἡ πανίδα, ὡς καὶ ἡ εἰκόνα ἔρημης ἀγριότητος εἰς περιοχὰς ὡς τὰ Καρούλια, ὅπου οἱ βράχοι κυριαρκοῦν χωρὶς χλωρίδα, σμιλευμένοι ὑπὸ ἡσυχαστῶν.

Ὁ Ἰωάννης Χατζηφώτης παραπέμπει εἰς τὸν Νίκο Καζαντζάκη, ὅστις ἔγραφε με δέος:

«Ἔφτασα κατὰ τὸ μεσημέρι στ' ἀσκηταριά – τρύπες μαύρες στὸν γκρεμνὸ, σιδερένιοι σταυροὶ καρφωμένοι... ἕνας σκελετὸς πρόβαλε ἀπὸ μία σπηλιά…»

Κατὰ τοῦτον τὸν τρόπον, οἱ ἀπόκρημνες καὶ ἀπάτητες περιοχὲς ἀπὸ τὴν Ἁγιάννα ἕως τὰ Καυσοκαλύβια δίδουν μαρτυρία πόνου, ἀσκήσεως καὶ καθάρσεως.

Τὰ μοναστήρια τοῦ Ὄρους οὐχὶ τυχαίως ἐχτίσθησαν, ἀλλ' ἐπιμελῶς ἐξελέγησαν αἱ τοποθεσίαι των. Πολλὰ ἀντικρύζουν τὴν θάλασσαν, λειτουργοῦντα ὡς φρυκτωρίαι πίστεως. Εἰς τὴν ἐνδοχώραν κείνται αἱ μοναὶ Ζωγράφου, Κωνσταμονίτου, Φιλόθεου, Καρακάλου, Κουτλουμουσίου καὶ Χιλανδαρίου, διαφυλάττοντες μετριοφρόνως τὴν ἡσυχίαν καὶ μυστικότητα τοῦ τόπου.

 Κλιματολογικαί συνθῆκαι

Ἡ Ἀθωνικὴ χερσόνησος ἔχει κλῖμα μεσογειακοῦ τύπου. Τὸ χειμῶνα, ποὺ εἶναι ἤπιος στὰ παραθαλάσσια καὶ ψυχρότερος στὰ ὑψίπεδα, παρατηροῦνται οἱ πλείστες βροχοπτώσεις. Τὸ θέρος εἶναι συγκριτικῶς ξηρὸν. Αἱ καιρικαὶ συνθῆκαι μεταβάλλονται ἀισθητὰ καθ' ὕψος, ἰδίως στὴν κορυφὴ τοῦ Ἄθωνος, ὅπου τὰ χιόνια διατηροῦνται μέχρι τὶς ἀρχὲς τοῦ Μαΐου.

Δύο βασικοὶ παράγοντες ἐπηρεάζουν τὴν διαμόρφωσιν τοῦ κλίματος: ἡ θάλασσα ποὺ περιβάλλει τὴ χερσόνησο καὶ ὁ ὀρεινὸς ἀξόνας μὲ τὴν βελοειδῆ κορυφὴ τοῦ Ὄρους. Οἱ βορινοὶ καὶ βορειοανατολικοὶ ἄνεμοι προσκρούουν στὰ ὑψώματα, ἀναδύονται, καὶ ἐπανέρχονται στὰ χαμηλότερα ἐδάφη ὡς καταβατικοὶ, ἐπηρεάζοντας τὴν ροὴ καὶ τὴν κατεύθυνσιν τῶν τοπικῶν ἀνέμων.

Ἕν ἀπὸ τὰ κυριότερα φυσιογνωμικὰ γνωρίσματα τοῦ Ἄθω εἶναι ἡ πλουσιωτάτη καὶ ἰδιάζουσα βλάστησις. Πάνω ἀπὸ 98% τῆς ἐπιφανείας καλύπτεται ἀπὸ δένδρα, θάμνους, ποώδη καὶ ἡμιθαμνώδη φυτά. Ἡ πληθώρα δασῶν καὶ ἡ ποικιλία τῆς χλωρίδας συνθέτουν ἕνα μοναδικὸ φυτικὸ περιβάλλον, ὅπερ εἶναι ἀντικείμενον θαυμασμοῦ ἐδῶ καὶ αἰῶνες.

Ἡ βλάστησις αὐτὴ διαρθροῦται ζωνοειδῶς: παραλιακὴ ζώνη, ζώνη σκληροφύλλων, ξυλωδῶν φυτῶν, κύρια δασικὴ ζώνη μὲ πλατύφυλλα καὶ βελονοειδῆ, καὶ ἀλπικὴ κορυφὴ. Ἐντοπίζονται, ἀνάλογα μὲ τὴ ζώνη, καστανιὲς, ὀξυὲς, ἔλατα, πεῦκα, πρῖνοι καὶ πλῆθος ἄλλων.

Συνολικῶς, ἔχουν καταγραφεῖ πλέον τῶν 1.100 εἰδῶν φυτῶν, 90 ὑποείδη, καὶ σχεδὸν 200 ποικιλίαι, κατατασσόμενα εἰς 503 γένη καὶ 96 φυτικὰς ὁικογενείας. Ἡ θαυμαστὴ αὕτη ποικιλία ὀφείλεται στὴν γεωγραφικὴ θέσιν, στὴν εἰσχώρησιν τῆς χερσονήσου εἰς τὸ Αἰγαῖον, στὸ ὑψόμετρο, στὶς εὐνοϊκὲς ἐδαφοκλιματικὲς συνθῆκες καὶ, κυρίως, στὴν ἀπουσία βόσκησης.

Στὴ διαμόρφωση αὐτὴ τοῦ κλίματος βασικὸ ρόλο παίζουν δυὸ παράγοντες: Ἡ θάλασσα ποὺ περιβάλλει τὴ γλωσσόμορφη χερσόνησο τοῦ Ἄθω καὶ ὁ ἰδιότυπος κεντρικὸς κορμὸς τοῦ Ὄρους μὲ τὴ θεόρατη βελοειδὴ κορυφή του.

Οἱ βόρειοι καὶ βορειοανατολικοὶ ἄνεμοι προσκρούουν στὴ βόρεια πλευρὰ τοῦ Ὄρους, ἀναπτύσσονται πρὸς τὰ ἐπάνω καὶ πέφτουν στὴν ἀνάγλυφη ἐπιφάνεια τῆς χερσονήσου μὲ τεράστια σφοδρότητα σὰν καταβατικοὶ ἄνεμοι. Κατὰ τὴν κάθοδό τους ἐκχέονται πρὸς τὶς χαμηλότερες κορυφές, τὶς κοιλάδες, τὶς πλαγιὲς καὶ τὶς χαράδρες καὶ ἀπὸ ἐκεῖ κατόπιν ἀποκτοῦν πορεία ἀνάλογη μὲ τὶς ἐδαφικὲς ἐξάρσεις καὶ κοιλότητες. Στὸ γεγονὸς αὐτὸ ἀποδίδονται καὶ οἱ μικροδιαφορὲς στὴν κατεύθυνση τοῦ ἀνέμου ποὺ παρατηροῦνται κατὰ τόπους.Ἕνα ἀπὸ τὰ κύρια φυσιογνωμικὰ στοιχεῖα τῶν Ἀθωνικῶν ἐκτάσεων εἶναι ἡ πλουσιώτατη καὶ ἰδιάζουσα βλάστησή τους. 

Τὰ 98% περίπου τῆς ἐπιφάνειας τῆς χερσονήσου καλύπτουν δένδρα, θάμνοι, ἡμίθαμνοι καὶ ποώδη φυτά. Ἡ ἀφθονία τῶν δασῶν καὶ τῶν θάμνων καὶ ἡ ποικιλία τῆς χλωρίδας συνθέτουν ἕνα σπάνιο χαλὶ ἀπὸ πράσινο ποὺ ἐδῶ καὶ πολλοὺς αἰῶνες χαρακτήρισε τὴν περιοχὴ σὰν βοτανικὸ παράδεισο. Ἡ πλούσια αὐτὴ βλάστηση παρουσιάζει ζωνοειδὴ διάρθρωση. Ἀπὸ τὴν παραλία δηλαδή, ἕως τὴν κορυφὴ τοῦ Ἄθω, ἡ περιοχὴ χωρίζεται σὲ πέντε ζῶνες: στὴν παραλιακή, στὴ ζώνη ποὺ εὐδοκιμοῦν τὰ σκληρόφυλλα καὶ ἀείφυλλα, στὴ ζώνη ποὺ φύονται τὰ ξυλώδη φυτά, στὴν κύρια δασικὴ ζώνη, ποὺ ἀναπτύσσονται φυλλοβόλα καὶ πλατύφυλλα, καθὼς καὶ βελονοειδῆ κωνοφόρα δέντρα καὶ στὴν ἀλπικὴ ζώνη. Στὶς δασώδεις περιοχὲς ἀπαντοῦν κατὰ ζῶνες καστανιές, ὀξυές, ἔλατα, πεῦκα, πρίνοι, καὶ ἄλλα ἀείφυλλα ἢ φυλλοβόλα δένδρα. Στὶς ἄλλες περιοχὲς οἱ μέχρι σήμερα γνωστὲς φυτικὲς μορφὲς ὑπερβαίνουν τὰ 1.118 εἴδη, τὰ 90 ὑποείδη καὶ τὶς 194 ποικιλίες ποὺ ἀνήκουν συνολικὰ σὲ 503 γένη καὶ 96 οἰκογένειες.Ἡ ἀπέραντη αὐτὴ θάλασσα πρασίνου διακοσμημένη ἰδίως τὴν ἄνοιξη καὶ τὸ φθινόπωρο μὲ τὰ πολύχρωμα ἄνθη τῶν φυτῶν καὶ τῶν δένδρων καὶ τὶς πολυάριθμες ἀποχρώσεις τοὺς συναρπάζουν τὸ θεατὴ καὶ τοῦ δημιουργοῦν ἀνέκφραστη αἰσθητικὴ ἀπόλαυση. 

Ἡ καταπληκτικὴ αὐτὴ ποικιλία τῶν δένδρων καὶ τῶν φυτῶν ὀφείλεται κατὰ τοὺς εἰδικοὺς σὲ πολλοὺς λόγους, ἀπὸ τοὺς ὁποίους σπουδαιότεροι εἶναι, ἡ γεωγραφικὴ θέση τῆς χερσονήσου, ἡ προέκτασή της βαθειὰ μέσα στὴ θάλασσα, τὸ ὀρεινὸ ἔδαφός της, τὸ μεγάλο ὕψος τοῦ Ὄρους, οἱ εὐνοϊκοὶ κλιματικοὶ καὶ ἐδαφικοὶ παράγοντες τῆς περιοχῆς καὶ ἡ ἀπουσία κοπαδιῶν ἀπὸ αὐτήν.

Η χλωρίδα του Αγίου Όρους

Από απόψεως χλωρίδας το Άγιον Όρος χαρακτηρίζεται για την πυκνή του βλάστηση. Αφθονούν σε μεγάλο βαθμό η καστανιά, η οξιά, η δρύς, το πουρνάρι, η κουμαριά κ. ά. καθώς και άπειρα πλήθη βοτάνων τα οποία από πολύ νωρίς (1544) προξένησαν το ενδιαφέρον των βοτανολόγων.

Η πανίδα του Αγίου Όρους

Η πανίδα του Αγίου Όρους παρουσιάζει εξ ίσου μεγάλο ενδιαφέρον με την χλωρίδα. Εδω θα συναντήσουμε ελάφια, ζαρκάδια, κουνάβια, αγριογούρουνα, αετούς, γεράκια, κοράκια, γλάρους, και ερωδιούς. Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης αναφέρει ότι «ο Άθως αηδόνας τρέφει πολλάς και καλάς». Σημειωτέον ότι στο Άγιον Όρος υπάρχουν και χαμαιλέοντες. Εδώ επίσης θα συναντήσωμε αρκετά είδη σαυρών, χελωνών, τρωκτικών, τσακάλια και σχεδόν όλα τα ζώα και πτηνά τα οποία συναντούμε σ'όλη την ελληνική επικράτεια. Κατά καιρούς δε κάνουν την εμφάνισή τους και λύκοι.

Η θαλάσσια περιοχή του Αγίου Όρους

Το Άγιον Όρος, λόγω του τρόπου ζωής των μοναχών και λόγω της παντελούς απουσίας εργοστασίων περιβρέχεται από μία καταγάλανη και πεντακάθαρη θάλασσα η οποία, ως εκ τούτου, παρέχει άφθονη και εκλεκτή αλιεία στους αγιορείτες. Τα συνηθέστερα θαλάσσια είδη που θα συναντήσωμε εδώ είναι μέλαινες, μελανούρια, κέφαλοι γοφάρια, σουπιές, οκταπόδια, καλαμάρια, φώκιες, και πολλά άλλα.